رهبران جهان در اجلاس هزاره ملل متحد در سال2000 در مورد مجموعه‌ای از هدف‌های قابل نیل در زمانی محدود و مشخص و هدف‌هایی برای مبارزه با فقر، گرسنگی، بیماری، بیسوادی، نابودی محیط زیست و تبعیض علیه زنان توافق كردند. قرار بود این اهداف كه در مركز برنامه كار جهانی قرار داده شده بود با پایان سال 2015 محقق شود. با پایان عمر برنامه توسعه هزاره، سازمان ملل در مهر ماه سال گذشته، اهداف توسعه پایدار (Sustainable Development Goal (SDG در جهت ریشه کن کردن فقر، حفاظت از محیط زیست و تضمین رفاه پایه‌گذاری کرد.

به گزارش کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران،‌ هفته نخست مهرماه سال گذشته (سپتامبر 2015)، در آغاز نشست سه روزه توسعه پایدار و همزمان با هفتادمین اجلاس مجمع عمومی در نیویورک یک دستور کار جهانی جدید به اتفاق آرای 193 دولت عضو سازمان ملل متحد برای پایان دادن به فقر تا سال 2030 به تصویب رسید.

 این تصویب تاریخی، دستور کار جدید توسعه پایدار را با 17 آرمان جهانی شامل می‌شود که با استقبال بیش از 150 نفراز رهبران جهان و هیات همراهشان روبرو شد. از این دستورکار جدید طلوع عصر جدید درعرصه ملی و همکاری بین‌المللی، نام برده می‌شود که کشورهای جهان را متعهد به پاره‌ای از اقدامات می‌کند که نه تنها پرداختن به علل ریشه‌ای فقر را شامل می‌شود، بلکه رشد اقتصادی و رفاه را افزایش می‌دهد.

بان کی مون، دبیر کل وقت سازمان ملل ضمن حمایت از تعداد بالای شاخص‌ها جهت خوشه بندی این اهداف آنها را در 6 مفهوم اساس طبقه بندی کرده و گفت: «کرامت، رفاه، عدالت، مشارکت، زمین، مردم. طرح توسعه پایدار سال 2030 تمامی این اصول را در بر می‌گیرد. تمامی کشورها و تمامی سازمان‌های ذی‌نفع به روشی هماهنگ در این طرح مشارکت دارند و این طرح را اجرایی خواهند کرد».

در همین خصوص سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) از دیدگاه خود به اهداف توسعه پایدار پرداخته است. در گزارشی که فائو منتشر کرده، آمده است: «توسعه پایدار فرایندی است جهت حصول پایداری در هر فعالیتی که نیاز به منابع و جایگزینی سریع و یکپارچه آن مورد نیاز است. این آرمان (توسعه پایدار) در کنار رشد اقتصادی و توسعه بشری در یک جامعه یا یک اقتصاد توسعه یافته، تلاش در تحصیل توسعه مستمر، ورای توسعه اقتصادی دارد.»

در واقع توسعه پایدار موجب پایداری منابع محدود و تجدید ناپذیری می‌شود که برای حیات نسل آینده ضروری است. توسعه پایدار عنصری است که بدون آسیب رساندن به یکپارچگی و ثبات نظام‌های حیاتی نیازهای انسان را برطرف و آینده ای مطلوب را برای جوامع بشری متصور می‌‌کند.

توسعه پایدار با ارائه راه حل‌هایی برای الگوهای ساختاری، اجتماعی و اقتصادی توسعه سعی در جلوگیری از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه‌های زیستی، آلودگی، تغییرات آب و هوایی، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان‌های حال و آینده دارد. توسعه پایدار با استفاده از منابع، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها، جهت گیری توسعه فناوری و تغییرات نهادی، در جهت سازگاری با نیازهای حال و آینده گام بر می‌دارد.

این سند دارای 17 آرمان جهانی و 169 هدف فرعی مربوط به توسعه پایدار است و به لحاظ شکلی، دارای یک مقدمه و چهار فصل متشکل از اعلامیه، اهداف اصلی و فرعی، ابزارهای اجرایی (ابزارهای لازم برای تحقق اهداف فوق) و پیگیری و بازبینی است. با این حال ما دو هدف از این اهداف 17 گانه شامل پایان فقر و گرسنگی را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

هدف اول: پایان فقر به معنای حقیقی

فائو در توضیح این هدف نوشته است: فقر تعریفی فراتر از نداشتن درآمد و امکانات برای معیشت پایدار است. همچنین نمایانگر کمبود فرصت و توانایی‌ها در بسیاری از مناطق از جمله عدم دسترسی مناسب به غذا، عدم دسترسی به امکانات آموزشی، شغل، آب آشامیدنی و سیستم فاضلاب، عدم مشارکت سیاسی و عدم امنیت اجتماعی است.

بیش از سه چهارم از آمار فقر در مناطق روستایی است. یکی از عوامل کارساز برای کاهش فقر، رویکرد متمرکز مردمی توسط فائو به منظور کاهش فقر در مناطق روستایی بوده که در جهت حفظ توسعه پایدار است.

سرمایه‌گذاری بر روی افراد روستایی از طریق موارد زیر امکان پذیر است: پایه‌گذاری سیستم امنیت اجتماعی، ایجاد پل ارتباطی میان شهر و روستا، سیاست‌های متمرکز بر روی افزایش درآمد افرادی همچون مزرعه‌داران کوچک، جنگل نشینان، ماهیگیران، افراد بومی و عشایر و قبایل و در نهایت زنان و جوانان روستایی که دارای پتانسیل ایجاد تاثیرات قابل توجه و بلند مدت در اقتصاد کشورهای در حال توسعه هستند.

ماموریت اصلی که فائو برای خود در این خصوص تعیین کرده، حذف فقر روستایی از طریق افزایش توانایی افراد ساکن در مناطق کمتر توسعه یافته است که این هدف با سرمایه‌گذاری دولت و دیگر بخش‌ها برای تقویت موسسات و سازمان‌های روستایی شکل می‌گیرد تا بتواند با تمرکز بر روی حاشیه نشین ها، افراد روستایی را حمایت و در راستای توانمند سازی قرار دهد.

نگاهی به آمار و ارقام زیر می‌تواند چشم‌انداز بهتری در خصوص وضعیت فقر در جهان به نمایش بگذارد. با اینکه «هدف توسعه هزاره سوم» رساندن فقر تا پایان سال  2015 به نصف بوده، اما پیشرفت در این امر مطلوب نبوده است. در این میان تعداد اندکی از کشورهای آسیایی مخصوصا چین شاهد بیشترین میزان کاهش آمار فقر بوده‌اند و اکنون در حدود 836 میلیون نفر همچنان در فقر شدید به سر می‌برند که اکثریت آنها  ساکن آسیای جنوبی و جنوب صحرای آفریقا هستند.

بر اساس آمارهای فائو، 38 درصد از افراد فقیر در مناطق روستایی زندگی می‌کنند که اکثریت آنها وابسته به کشاورزی هستند. همچنین یک پنجم از افراد ساکن در کشورهای در حال توسعه، در فقر به سر می‌برند. این در حالی است که نرخ بالای فقر اغلب در کشورهای کوچک و آسیب پذیر و پر آشوب از نظر سیاسی و اجتماعی دیده می‌شود. کاهش نرخ فقر در کشورهای کم درآمد روند آهسته‌تری دارد مخصوصا در کشورهای آفریقایی که فقر انسانی از آنجا نشات می‌گیرد.

فائو در آمارهای خود آورده است، تنها 27 درصد جمعیت جهان از امنیت اجتماعی برخوردارند و امنیت اجتماعی با تاثیر مثبت بر تولید محصولات کشاورزی، اشتغال روستایی و کاهش فقر، عاملی برای  رشد اقتصاد محلی محسوب می‌شود.

هدف دوم : پایان گرسنگی، رسیدن به امنیت غذیی و بهبود تغذیه و توسعه کشاورزی پایدار

فائو در بررسی هدف دوم توسعه پایدار در خصوص پایان گرسنگی و امنیت غذایی آورده است که در حال حاضر غذای تولیدی در دنیا بیش از میزان مورد نیاز برای سیر کردن همه افراد جهان است، اما هنوز 800 میلیون نفر دچار سو تغذیه حاد هستند بدین ترتیب که از هر سه نفر بر روی این کره خاکی، یک نفر سو تغذیه دارد.

یکی از بزرگترین چالش‌هایی که جهان با آن روبرو است پاسخ به این سوال است که چطور می‌توان نیاز های تغذیه‌ای جمعیتی که تا سال 2050 به حدود 10 میلیارد نفر می‌رسد را تامین و غذاهایی با کیفیت مناسب برای زندگی سالم ارائه داد.

برای سیرکردن 2 میلیارد نفر دیگر تا سال 2050 میلادی (1429 شمسی)، می‌بایست تولید مواد غذایی در جهان را تا 60 درصد و در کشورهای در حال توسعه تقریبا تا دو برابر افزایش داد. در پی تغییرات آب و هوایی و تاثیرات آن بر روی کشاورزی این شرایط پیچیده‌تر می‌شود.

اما یکی از معضلاتی که سد راه تامین این هدف خواهد بود، مشکلات زیست محیطی است. به این ترتیب که تامین مواد غذایی برای تعداد افراد بیشتری در جهان از یک سو و در عین حال حفاظت از محیط زیست  از چالش بسیار بزرگی به شمار می‌رود، اما می‌توان با ایجاد تغییراتی در سیستم غذایی و کشاورزی از طریق  توانمندسازی دولت و امنیت سیاسی به تولید و مصرف متنوع و پایداری رسید.

امنیت غذایی موضوع پیچیده‌ای است که به رویکرد جامعی نیاز دارد و شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های مکمل با هدف دستیابی به امنیت غذایی، حذف سوتغذیه ، توجه به تولید و درآمد تمام تولیدکنندگان خرده فروش موادغذایی، انعطاف پذیری در سیستم تولید مواد غذایی و استفاده پایدار از منابع ژنتیکی و تنوع زیستی است.

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در این خصوص نوشته است: «رسیدن به نقطه صفر گرسنگی در قلب وظایف فائو است که برای رسیدن به این مهم این سازمان با دولت و دیگر سازمان‌ها در برنامه‌ها و سیاست‌های عمومی آنها در راستای امنیت غذایی، تغذیه و کشاورزی  پایدار فعالیت می‌کند.»

آمارهای فائو از میزان گرسنگی می‌تواند وضعیت نابسمان جهان و مسیر دشوار رسیدن به اهداف 15 ساله توسعه پایدار را مشخص کند.

• در حدود 800 میلیون نفر در جهان یا به عبارتی یک نفر از هر 9 نفر از گرسنگی رنج می‌برند.
• میزان گرسنگی در طول دهه گذشته شاهد کاهش  167میلیون نفری بوده و از سال‌های92-1990 میلادی (71-1369 شمسی)، 216 میلیون نفر افت داشته است.
• از هر 4 نفری که در جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کند  یک نفر از گرسنگی بیش از حد رنج می‌برد. آسیای جنوبی منطقه‌ای است که بیشترین افراد دچار سو تغذیه (در حدود 281 میلیون نفر) در آن به‌سر می‌برند.
• جهان قابلیت تولید غذا به میزان کافی برای تغذیه تمام افراد جهان را داراست.
• از هر 4 نفر کودک زیر پنج سال، یک کودک بدلیل سو تغذیه مزمن، نسبت به سن خود از کوتاهی قد رنج می‌برد.
• بیش از 2 میلیارد نفر از کمبود یک یا بیش از یک ریز مغذی رنج می‌برند که گرسنگی پنهان نام گرفته است.
• 1.9 میلیارد نفر دارای اضافه وزن بوده که از این میان 600 میلیون نفر چاق هستند.
• در طول نیم قرن گذشته تولید محصولات کشاورزی بین 2 تا 4 درصد رشد داشته است در حالی که سطح زیر کشت سالانه مزارع دائمی و زمین‌های قابل کشت، یک درصد افزایش داشته است.
• مزرعه داران کوچک که زمین‌های مزروعی آنها کمتر از 2 هکتار است، 90 درصد از 570 میلیون مزارع جهان را شامل می‌شوند که میزان عمده غذای جهان را تامین می‌کنند.
• بطور تخمینی 75 درصد از تنوع ژنتیکی محصولات در دهه 1900 میلادی از بین رفته است و 17 درصد از گونه حیوانات اهلی در زمره گونه‌های در خطر انقراض طبقه بندی شده‌اند.
• تنها سه نوع از گونه‌های محصولاتی همچون گندم، برنج و ذرت تامین کننده تقریبا نیمی از کالری مصرفی افراد جهان هستند و پنج گونه حیوانی گاو، گوسفند، بز، خوک و مرغ 31 درصد از پروتئین مصرفی روزانه افراد را برآورده می‌کند.